امروزه هنگامي كه از صنعت چاپ صحبت به ميان مي‌آيد، ديگر هيچ ذهني به سراغ ليتوگرافي‌هاي قديمي و تفكيك رنگ دستي نمي‌رود. در اين زمان ليتوگرافي يعني عملي كه ماشين‌هاي كامپيوتري بر روي فايل‌ها انجام مي‌دهند، تفكيك رنگ نيز عملياتي كاملاً ماشيني است.
در عين حال هنوز نقش كاربر، نقشي تعيين‌‌كننده است چرا كه در نهايت، فرق زيادي بين كارهاي چاپي موجود از حيث كيفيت وجود دارد، و بهتر است بگوييم گذشته از پارامترهايي كه هنگام تهيه خروجي فيلم يا زينك در ليتوگرافي‌ها وجود دارد، فايلي كه كاربر براي تهيه خروجي ارائه مي‌دهد، نقش كليدي و تعيين‌كننده در كار چاپي ايفا مي‌كند.
از اين مقدمه كوتاه نتيجه مي‌گيريم: هر كاربري كه با كامپيوتر و در زمينه گرافيك، تصويرسازي،‌ نقاشي و ... كار مي‌كند بايد ساختار فايلي را كه براي چاپ آماده مي‌كند بشناسد؛ كاربر بايد بداند فايل چاپي چيست و تفكيك چهار رنگ چه معنايي دارد.
يادآوري مي‌شود كه بحث پيرامون مبحث چاپ بسيار وسيع است. به همين دليل سعي شده است كه در اين مطلب تنها پيرامون بخش خاصي از اين مبحث كه به تفكيك تصاوير اشاره دارد صحبت شود.
تمام فايل‌هايي كه براي ليتوگرافي ارسال مي‌شود از دو شكل كلي Vector و Bitmap تشكيل شده است. فايل‌هاي Vector اصطلاحاً به آن دسته از فايل‌ها گفته مي‌شود كه در برنامه‌هايي با ساختار Object توليد مي‌گردند و برنامه‌هاي Bitmap آن‌هايي هستند كه بر روي تصاوير عمل مي‌كنند. شايد بتوان گفت از ميان برنامه‌هاي Bitmap برنامه Photoshop جامع‌ترين و پرمصرف‌ترين آنها است، و چون در ايران تقريباً تمامي كاربراني كه نياز به يك برنامه Bitmap دارند با فتوشاپ كار مي‌كنند. اين مقاله را به بحث پيرامون تفكيك رنگ در اين برنامه اختصاص داديم.
از آنجا كه در برنامه‌هاي Vector براي ايجاد رنگ هر Object كاربر مي‌بايست ترام رنگي خاص آن را، خود تعيين كند، فايل ساخته شده در برنامه Vector ديگر نيازي به تفكيك براي ترام‌گذاري ندارد. بنابراين مهم‌ترين مسئله پيرامون تفكيك رنگ و ترام، تفكيك تصاوير است.

Calibration (بازنمايي رنگ به صورت صحيح) در برنامه فتوشاپ

قبل از آنكه به چگونگي تنظيم رنگ‌ها اشاره‌اي داشته باشيم، بايد گفت كليه مطالبي كه در اين مقاله پيرامون مبحث فتوشاپ عنوان مي‌شود در برنامه Photoshop5.5 و Photoshop 6 و Photoshop 7 و Photoshop CS-I و Photoshop CS-II قابل اجرا خواهد بود.
براي تنظيم رنگ و بازسازي نمايش رنگ‌هاي چاپي بر روي صفحه مانيتور (كه عملاً رنگ‌ها را با سيستم RGB نمايش مي‌دهد)، ابتدا بايد دست به كار تنظيم نور مانيتور شد، و پس از آن كه از نمايش روشني و تيرگي رنگ، و همچنين گرمي و سردي مجموعه رنگ‌هاي مانيتور مطمئن شديم، نوبت به تنظيم رنگ براي نمايش رنگ‌هاي چاپي در فتوشاپ خواهد رسيد.

تنظيم مانيتور و شبيه‌سازي كارهاي چاپي در برنامه فتوشاپ

پس از نصب برنامه فتوشاپ، در پنجره Control panel علامت جديدي با نام Adobe Gamma پديدار خواهد شد. با اجراي اين برنامه قادر خواهيد بود مانيتور خود را از نظر تيرگي و روشني، گرمي و سردي، و فضايي كه در آن قرار گرفته‌ايد تنظيم نماييد.

توجه: نمايش تصاوير از طريق مانيتور با تاريك و روشن شدن نور مانيتور، گرم‌تر يا سردتر شدن رنگ‌ها و كم يا زياد شدن ميزان نور محيط كار شما تغيير مي‌كند. بنابراين تنظيم مانيتور قبل از شروع كار اهميت زيادي دارد.

پس از اجراي برنامه Adobe Gamma در دومين پنجره‌اي كه ظاهر خواهد شد، از شما خواسته مي‌شود نامي براي تنظيماتي كه ايجاد مي‌نماييد تعيين كنيد (بهتر است نام فايل به گونه‌اي انتخاب شود كه تاريخ ايجاد تنظيمات در آن قيد شده باشد).
در پنجره بعدي (شكل 2)، كاربر بايد دكمه Contrast موجود بر روي مانيتور خود را بزند و درجه آن را به بيشترين حد تغيير دهد. در اين پنجره، دو مربع تيره در داخل يكديگر قرار گرفته‌اند كه يكي به رنگ مشكي و ديگري به رنگ خاكستري تيره است. در اينجا كاربر دكمه Brightness مانيتور خود را مي‌زند و با كم و زياد كردن درجه آن سعي مي‌كند مربع خاكستري رنگ را (كه در وسط قرار گرفته است) به تيره‌ترين حد خود برساند، به شرط آن كه رنگ آن كاملاً مشكي نشود و بتوان آن را از مشكي تشخيص داد.
در چهارمين مرحله نيازي به تعيين Phosphors نيست. (اين در صورتي است كه ندانيد مانيتورتان از چه نوع سيستمي استفاده كرده است). با فشار كليد Next به پنجره بعدي خواهيم رفت (شكل 3). در اينجا بايد سعي كنيد با تغيير رنگ مربع خاكستري كوچك‌تر از طريق كليد متغيري كه در زير آن است، با تار كردن چشم خود هر دو مربع را شبيه يكديگر ببينيد يا به تعبير ديگر، بتوانيد تيرگي مربع داخل را به اندازه مربع بزرگتر ببينيد، تا جايي كه تشخيص آن دو مربع از هم به راحتي صورت نگيرد. پس از اين مرحله و ورود به صفحه بعد  كاربر، مانيتور خود را از نظر سردي و گرمي رنگ تنظيم مي‌كند.

توجه: رؤيت گرمي و سردي رنگ، سفيدي و سياهي و رنگ‌هاي خاكستري خالص (خنثي) در مانيتور، به تنظيم درجه كلوين مانيتور بستگي خواهد داشت. چنانچه كاربر بداند مانيتورش بر روي چه درجه‌اي از كلوين تنظيم شده است مي‌تواند در قسمت Hardware white point آن را تنظيم نمايد.

ديگر كاربراني كه از درجه كلوين مانيتور خود مطلع نيستند مي‌توانند كليد Measure را بزنند. با زدن اين كليد و تأييد پنجره‌اي كه باز خواهد شد، صفحه مانيتور مشكي مي‌شود و در بالاي صفحه سه مربع خاكستري رنگ ظاهر مي‌شود.
تنظيم گاماي مانيتور بر اساس مربع وسط صورت مي‌گيرد. چنانچه بر روي مربع سمت راست كليك شود مربع وسط يك درجه گرم‌تر مي‌شود و به رنگ نارنجي متمايل مي‌گردد و چنانچه بر روي مربع سمت چپ زده شود مربع وسط يك درجه سردتر و به رنگ آبي متمايل خواهد شد. كاربر در اين قسمت بايد از ميان چندين گونه خاكستري متفاوت كه در مربع وسط مي‌بيند يكي را كه كاملاً از نظر سردي و گرمي رنگ، خنثي به نظر مي‌رسد انتخاب و سپس به روي آن كليك كند. پس از اين مرحله، تنظيم مانيتور به پايان رسيده است و در آخرين صفحه با زدن كليد Finish مي‌توانيد فايل خود را ذخيره نماييد.

توجه: بهتر است فايل تنظيم مانيتور در همان مسيري كه به طور اتوماتيك انتخاب شده است ذخيره شود پس از انجام مراحل فوق مانيتور شما از نظر تاريكي و روشني و سردي و گرمي تنظيم مي‌شود و به صورت خودكار هر بار كه وارد Windows مي‌شويد، تنظيمات آن اعمال مي‌گردد.

تنظيمات رنگ در برنامه فتوشاپ

در برنامه فتوشاپ نسخه 5/5 فرامين مربوط به تنظيمات نمايش رنگ‌ها و فايل‌هاي چاپي در شاخه fill ودر زير مجموعه color settings و در چهار حالت، RGB Setup/CMYK Setup/ Gray Scale setup/ Profile Setup
ديده مي‌شوند. اما در نسخه‌هاي 6 و 7 و CS-I و CS-II در شاخه Edit و در زيرمجموعه settings color قرار گرفته است. به شكلي كه تمام چهار مورد فوق در يك پنجره ديده مي‌شوند.

توجه: توضيحات اين بخش درباره مسئله تنظيم رنگ، به نوع چيدمان تابلوها در فتوشاپ 6 و 7 و CS-I و CS-II اشاره خواهد داشت.

پس از اين كه رنگ مانيتور را طبق توضيحات بخش قبل تنظيم كرديد، وارد برنامه فتوشاپ شويد و از شاخه Edit فرمان color settings را اجرا نماييد. در پنجره color settings (شكل 5) بر روي Text Box دوم مربوط به RGB كليك كنيد. در ليست به نمايش درآمده بايد فايل تنظيم مانيتور خود را (كه قبلاً ذخيره كرده‌ايد) ببينيد و با كليك بر روي آن، فايل ذخيره شده را انتخاب كنيد. با اين كار به فتوشاپ فرمان داده‌ايد كه تصاوير را بر اساس تنظيمات شما نمايش دهد. سپس بايد فتوشاپ را جهت نمايش فايل‌هاي چاپي آماده نماييد.

توجه: تصاويري كه بر روي مانيتور مي‌بينيد با سيستم RGB و از تركيب سه نور اصلي Blue و Red و Green به دست آمده‌اند. هنگامي كه فتوشاپ را براي نمايش رنگ‌هاي CMYK آماده مي‌سازيد در واقع از تركيب نورهاي رنگي، نمايشي از تركيب رنگ‌ها را بازنمايي مي‌كنيد. از آنجا كه تركيب نور و تركيب رنگ در فيزيك، خود مخالف يكديگر عمل مي‌كنند و شرح چگونگي عملكرد آنها بحث جداگانه‌اي دارد، در اين بخش تنها اشاره‌اي به آن مي‌نماييم و از شرح مفصل خودداري مي‌كنيم.

براي تنظيم رنگ‌ها جهت نمايش رنگ‌هاي چاپي، بر روي Text Box بعدي يعني CMYK كليك مي‌كنيم. چنانچه از قبل فايلي آماده نكرده باشيم، بروي كلمه Custom CMYK كليك مي‌كنيم. در اين مرحله پنجره‌اي باز خواهد شد.
در Text Box اول يعني Name، نامي به دلخواه براي ذخيره‌سازي تنظيمات نمايش چاپي خود وارد مي‌كنيم. سپس در قسمت Ink Colors كليك مي‌كنيم و كلمه Custom را انتخاب مي‌نماييم. خواهيد ديد كه پنجره ديگري به نام Ink Colors نمايان خواهد شد. در اين مرحله خواهيم توانست رنگ‌هاي مورد استفاده در كار چاپ را به فتوشاپ معرفي كنيم.
همان‌گونه كه مي‌بينيد در سمت راست 9 مستطيل رنگي و در طرف چپ هر كدام، سه مستطيل وجود دارد. براي معرفي رنگ‌هاي چاپي مي‌توان به دو شيوه عمل كرد:
الف. چنانچه مختصات رنگ مورد نظر را كه از طرف كارخانه رنگ‌سازي اعلام مي‌گردد در اختيار داشته باشيد كافي است آنها را در مستطيل‌هاي متني وارد نماييد.
ب. با كليك كردن روي هر كدام از مستطيل‌هاي رنگي مي‌توان رنگ مورد نظر را از طريق تشخيص با چشم انتخاب نمود.

توجه: در اين بخش چيدمان رنگ‌ها از بالا به پايين به ترتيب زير است:
Cyan, Magenta, Yellow
Magenta+Yellow, cyan+ Yellow
Cyan + Magenta
Cyan + Yellow+ Magenta, White, Black
بهتر است هنگام تنظيم رنگ از يك جدول رنگ چاپي مناسب استفاده نماييد تا خطاي كمتري در تنظيمات صورت گيرد.

با كليك كردن روي كليد Ok اين تنظيمات ثبت خواهد شد بهتر است مرحله Gain Dot را در حالت standard و 20 باقي بگذاريم.
در بخش سوم پنجره Custom CMYK، يعني Option Separation و در قسمت Black Generation بر روي كلمه Medium كليك مي‌كنيم و ازپنجره‌اي كه باز مي‌شود كلمه Custom را انتخاب مي‌كنيم. پنجره‌اي به نام Generation Black (شكل 8) باز خواهد شد. همان‌گونه كه ملاحظه مي‌كنيد يك منحني از سمت چپ و پايين به سمت راست و بالا كشيده شده است. اين منحني ساختار رنگ مشكي را در تفكيك رنگ هر فايل تعيين مي‌كند. چنانچه User اين منحني را به دلخواه خود تنظيم نمايد، فتوشاپ سه رنگ CMY را بر اساس ساختار مشكي و با توجه به رنگ‌هاي چاپي تنظيم مي‌‌كند.

تطبيق تابلوي رنگ در فتوشاپ با نمايش چاپي آن

براي آن دسته از كاربراني كه فتوشاپ خود را براي نمايش فايل‌هاي چاپي شبيه‌سازي نكرده‌اند در اين بخش نمايش چاپي شش حالت از تابلوي رنگ فتوشاپ را گنجانده‌ايم (شكل 11). كاربر مي‌تواند با تطبيق تابلوي رنگ موجود در فتوشاپ خود و نمونه چاپ شده آن، تفاوت فاحش ميان نمايش رنگ RGB و تبديل آن به تركيب رنگي CMYK را مشاهده كند. اين ارزيابي به كاربر كمك مي‌كند كه از به كار گرفتن رنگ‌هاي خارج از محدوده چاپ بپرهيزد و بتواند محدوده رنگ‌هاي چاپ را تشخيص دهد.

چاپ تصاوير چهار رنگ

اگر چه مقوله چاپ، امري تخصصي است و چاپ تصاوير چهار رنگ نياز به تجربه كافي دارد، اما توجه به نمونه‌هاي ارائه شده در اين قسمت مي‌تواند براي آنان كه در امر چاپ تجربه كمتري دارند مفيد باشد.
نمونه‌هاي حاضر به چهار دسته تقسيم‌بندي شده‌اند:

1ـ تصاوير با تضاد رنگي زياد و كم
2ـ تصاوير با تضاد تاريك و روشن زياد و كم
3ـ تصاوير با شدت رنگي بالاو پايين
4ـ تصاوير با رنگ‌هاي هم‌خانواده با طيف گسترده و محدود

توجه به نمونه‌هاي تك‌رنگ، دو رنگ و سه رنگ در هر دسته از تصاوير، بيانگر تفاوت نسبتاً فاحش در چگونگي شكل‌گيري يك تصوير چاپي مي‌باشد.
لازم به ذكر است كه تصاوير نمونه تماماً در برنامه فتوشاپ CS-II و با نمودار رنگ مشكي ارائه شده در شكل 9، تفكيك چهار رنگ شده‌اند.
همچنين توجه به اين نكته ضروري است كه چاپ تصاوير بر روي كاغذهاي مختلف، از جمله گلاسه مات،‌ گلاسه براق، تحرير و ... نتايج متفاوتي را به دست خواهد داد.

اثر:سعید عجمی